Inleiding

Dankzij de uitgebreide en gedetailleerde levensbeschrijvingen van de Belgische kunstenaars Rik Wouters, Frits van den Berghe en Gustave de Smet is het relaas van de Belgische vluchtelingen in Nederland tijdens de Eerste Wereldoorlog geen onontgonnen terrein meer. Het is inmiddels bekend hoe de aanvankelijk gematigd-modern werkende Van den Berghe en De Smet in Nederland overgingen tot een gedurfder, expressionistische stijl. Deze snelle verandering van stijl en acceptatie van de moderne beweging vormt eerder een uitzondering dan de regel. Het grootste deel van de uitgeweken kunstenaars bleef volharden in de eigen, vaak wat traditionele werkwijze en thematiek. Waar bovengenoemde kunstenaars via bestaande contacten op het oog gemakkelijk hun weg in Nederland vonden, bleef het de vraag hoe de situatie was voor de vele tientallen nauwelijks bekende Belgische kunstenaars die eveneens een heenkomen zochten in Nederland. Wachtte hen een vergelijkbaar lot als de doorsnee-vluchteling, of kregen zij een voorkeursbehandeling? In welke mate had de oorlogssituatie invloed op hun dagelijks leven? Kwam de oorlogsthematiek tot uiting in hun werk? Leefden en werkten ze geïsoleerd of zochten ze elkaar juist op? Was er sprake van contact met Nederlandse kunstenaars? Deze vragen zijn bij mijn weten nog niet integraal onderzocht. Aan de hand van een zo volledig mogelijke inventarisatie van namen van Belgische kunstenaars die tijdens de Eerste Wereldoorlog in Nederland verbleven, heb ik geprobeerd een beeld te schetsen van hun persoonlijke en artistieke leven.